مخزن، به منابع یا تانکرهای ساخته شده از جنس پلاستیکی، فولادی یا آلومینیومی گفته می‌شود که برای ذخیره‌سازی انواع سیالات مورد استفاده قرار می‌گیرد. مخازن در طرح‌ها و شکل‌های مختلفی قابلیت تولید دارند. هر کدام از انواع مخزن، به منظور ذخیره‌سازی مایعات خاص و شرایط ویژه‌ای تولید می‌شوند. ما در این مقاله سعی خواهیم کرد شما را با انواع مخازن، ویژگی‌ها و کاربرد هر کدام از انواع مخزن بیشتر آشنا کنیم. بنابراین اگر مایل هستید در این مورد بیشتر بدانید تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
مخزن چیست؟
منظور از مخزن، منابع ذخیره‌سازی سیالات و مایعات است که در اشکال مختلفی تولید می‌شوند. برای خرید یک منبع ذخیره‌سازی ابتدا باید مشخص شود که برای چه کاری مورد استفاده قرار خواهد گرفت. زیرا هر کدام از انواع مخزن، به منظور کاربرد خاصی طراحی و تولید شده‌اند. مخازن قابلیت تولید شدن از مواد مختلفی مانند فولاد، پلیمرهای شیمیایی مانند پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، استیل، آلومینیوم و … را دارند. در گذشته بیشتر از مخازن فولادی استفاده می‌شد. با گذشت زمان استفاده از این نوع مخازن کمتر شد زیرا مخازن فولادی از قیمت نسبتاً بالایی برخوردار هستند و همچنین وزن بالایی دارند در نتیجه جابجایی و حمل و نقل آن‌ها راحت‌تر است.
مخزن از چه قسمت‌هایی تشکیل شده است؟
به طور کلی مخازن از چندین قسمت مختلف تشکیل شده‌اند. پوسته یا همان بدنه اصلی تانکر که در شکل‌های گوناگون کروی، استوانه‌ای و … تولید می‌شود. عدسی یا کلاهک در دو طرف پوسته تعبیه شده و دارای اشکال مختلف بیضی، تخت یا مخروطی است. یکی دیگر از اجزای اصلی مخازن، دریچه بازدید است که به منظور ورود افراد به درون مخازن نسبتا بزرگ جهت پاکسازی طراحی و تعبیه شده است.
لوله‌های ورودی و خروجی نیز از دیگر اجزای مخازن محسوب می‌شوند که برای ورود و خروج مایعات به داخل مخزن کاربرد دارند. خروجی هوا از دیگر اجزای اصلی به کار رفته در انواع مخزن است که جهت خروج بخار و گازهای اضافی در قسمت بالایی منبع قرار داده می‌شود. خروجی هوا برای کنترل فشار هوای داخل مخازن نیز کاربرد دارد.
لوله تخلیه، قسمتی دیگر از یک منبع ذخیره‌سازی است که در انتهای لوله به منظور تخلیه سیال یا مواد زائد قرار داده می‌شود. نردبان جزء وسایل جانبی در مخازن است که برای دسترسی به قسمت بالایی به آن جوش داده می‌شود. در واقع از نردبان برای رفتن به قسمت دریچه بازدید استفاده می‌کنند. پایه‌ها برای نگه داشتن منبع در محل مورد نصب یا روی زمین مورد استفاده قرار می‌گیرند. مخلوط کننده جزئی دیگر از مخازن است که توسط میله‌‌ای به نام شفت به بالای عدسی متصل می‌شود و دارای یک یا چند پروانه است.
علاوه بر مواردی که در بالا گفته شد، هر مخزن با توجه به کاربرد خاصی که دارد به تجهیزات ویژه‌ای مجهز است. از جمله این تجهیزات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ترمومتر، عایق پشم سنگ، رینگ بخار، فشار سنج و شانه تخم مرغی
انواع مخزن
همان طور که در بالا اشاره شد، مخازن با توجه به طرح، جنس، کاربرد و ویژگی‌هایی که دارند به انواع مختلفی تقسيم‌بندی می‌شوند. در زیر به برخی از مخازن صنعتی و کاربرد انواع مخزن در صنعت اشاره شده است.
مخازن سوخت صنعتی
هر کدام از انواع مخازن در صنعت مورد استفاده خاصی قرار می‌گیرند. یکی از مهم‌ترین انواع مخزن صنعتی، مخازن ویژه نگهداری سوخت است. از این مخازن برای ذخیره گاز، نفت و سایر سوخت‌ها استفاده می‌شود. این نوع مخازن در ابعاد و اشکال مختلفی قابلیت تولید دارند. مخازن صنعتی به صورت افقی، عمودی یا زیرزمینی قابل استفاده هستند که از بتن، سنگ، فایبرگلاس، پلاستیک یا فولاد ساخته می‌شوند. مخازن سوخت همچنین در دو نوع رو زمینی و زیرزمینی قابلیت تولید دارند که مخازن روزمینی به دلیل عدم نیاز به هزینه بالای نگهداری و حفاری عمیق، مقرون به صرفه‌تر است. مخازن زیرزمینی بیشتر برای نگهداری مواد خطرناک سمی یا منفجره مورد استفاده قرار می‌گیرد. در هنگام دفن این مخازن، نزدیک به 20 درصد مخزن در زیر زمین مدفون می‌شود.
مخازن ویژه ذخیره‌سازی مواد شیمیایی
یکی دیگر از انواع مخزن مورد استفاده در صنعت، مخازن ویژه نگهداری مایعات شیمیایی است. از این مخازن برای ذخیره کودهای مایع شیمیایی، فرآورده‌های نفتی، پروپان و سایر مواد شیمیایی استفاده می‌شود. مخازن نامبرده به منظور مخلوط کردن، نگهداری دائم مواد یا جابجایی محصولات یا مواد اولیه شیمیایی کاربرد دارند. این نوع مخازن دارای مقاومت بالایی در برابر اسیدها و بازها هستند و به ندرت دچار خوردگی و اکسید شوندگی خواهند شد. مخازن شیمیایی معمولاً از جنس فولاد، فایبرگلاس یا پلی‌اتیلن ساخته می‌شوند.
مخزن صنعتی آب داغ
در برخی از صنایع همواره به آب داغ نیاز است به همین دلیل استفاده از مخازن ویژه نگهداری آب داغ ضروری است. این مخازن کاملاً عایق‌بندی شده تا گرمای آب از دست نرود. بعضی از این مخازن می‌توانند آب داغ را به مدت چند روز نیز نگهداری کنند. گاهی برخی از این مخازن را به یک مشعل گازی، نفتی یا هیتر الکتریکی مجهز کرده تا به طور دائم آب گرم در دسترس باشد. انواع آب‌گرمکن‌های دیواری خانگی نوعی از این مخازن محسوب می‌شوند. این نوع مخازن اکثراً از جنس فایبرگلاس تولید می‌شوند.
مخزن صنعتی پلاستیکی
مخازن پلاستیکی یکی دیگر از انواع مخزن پرمصرف در صنعت هستند که از این مخازن بیشتر برای ذخیره‌سازی آب‌های مصرفی در صنعت استفاده می‌شود. این مخازن معمولاً از پلیمر پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن تولید می‌شوند که به دلیل برخورداری از چگالی کم، بسیار سبک وزن هستند. اگر از این مخازن برای نگهداری آب شرب استفاده می‌شود حتما باید دارای تأییدیه از وزارت بهداشت باشند. کاربرد انواع مخزن پلاستیکی در صنایع گوناگون از جمله کشاورزی، باغداری و دامپروری نیز بسیار رایج است.
مخزن ذخیره‌سازی نفت با سقف شناور، ثابت یا بسته
نوع دیگری از مخازن وجود دارند که شامل یک سقف شناور هستند. از این مخازن بیشتر به منظور ذخیره‌سازی نفت در حجم‌های زیاد استفاده می‌شود. وجود سقف شناور در این نوع از مخازن ذخیره‌سازی نفت، باعث بالا و پایین رفتن سطح نفت خواهد شد. در نتیجه این فرایند، از تجمع بخار در سقف و بالای تانکر جلوگیری می‌کند. مخازن دارای سقف شناور بیشتر از فولاد‌های ضد زنگ، بتن مسلح و در برخی موارد از پلیمرهای شیمیایی مانند پلی‌اتیلن و پلی پروپیلن تولید می‌شوند.
نمونه های دیگری از مخازن ویژه ذخیره‌سازی نفت با سقف ثابت و بسته نیز وجود دارند. از مخازن با سقف ثابت برای نگهداری حجم‌های کمتری از نفت استفاده می‌شود. مخازن بسته به منظور جلوگیری از نشتی و آلودگی‌های ناشی از نفت کاربرد دارند.
انواع مخزن از نظر شکل و قالب
اگر بخواهیم مخازن را از لحاظ طرح و شکل دسته‌بندی کنیم دارای انواع مختلفی از جمله افقی، عمودی، کتابی، مکعبی، استوانه‌ای و … هستند. استفاده از هر کدام از این مخازن بستگی به مکان نصب آن‌ها و ویژگی‌های محل مورد نظر دارد. به عنوان مثال اگر تانکر در راهروهای باریک نصب می‌شود بهتر است از مخازن کتابی استفاده شود. در مکان‌های با ارتفاع کم، بهترین گزینه انتخاب مخازن، استفاده از مخزن افقی است. مخازن عمودی نیز برای جاهایی که محدودیت ارتفاعی ندارند بسیار مناسب است. مخازن مکعبی برای مکان‌های بلااستفاده و چند وجهی طراحی شده است.
جمع‌بندی
مخازن، تجهیزاتی هستند که به منظور ذخیره‌سازی انواع مایعات و سیالات مورد استفاده قرار می‌گیرند. مخازن یا همان تانکرها دارای انواع مختلفی هستند که هر کدام از انواع مخزن، به منظور کاربرد خاصی طراحی و تولید شده است. کاربرد انواع مخزن با توجه به ویژگی‌های هر کدام از آن‌ها مشخص می‌شود. در واقع هر نوع مخزن بر حسب جنس، طرح، مایع مورد ذخیره‌سازی و … در صنعت ویژه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. ما در این مقاله تا آن‌جا که مقدور شد به معرفی مخازن، ویژگی و کاربرد آن‌ها پرداختیم. امیدوارم مطالب ارائه شده برایتان مفید و ارزشمند واقع شده باشد.